Astronomische klok
Op de zuidelijke muur van het oude stadhuis in de Oude Stad van Praag, onder een uitspringend tabernakel, bevindt zich een grote klok die een van de belangrijkste bezienswaardigheden van Praag is.
Het is al vele eeuwen in gebruik. Uiterst mooi om te zien, trekt het elk uur op het hele uur een grote menigte bewonderaars aan. Het is een technisch meesterwerk en heeft verschillende boven elkaar geplaatste componenten die samen draaien:
- Een astrolabium met
- een vaste wijzerplaat
- omgeven door een roterende ring
en drie handen
- Zonnehand met gouden hand en zon
- Een maanhand met een donkere bol
- en een draaiende wijzerplaat met tekens van de dierenriem
Het uurwerk, met zijn uitwendige toebehoren, bevat kennis die anders voor vrijwel niemand beschikbaar was, namelijk alleen voor wetenschappers en astronomen. Wie iets wilde leren over de verbindingen tussen hemel en aarde ging naar de Astronomische Klok in het Oude Stadhuis.
In feite is dit een werk van wiskundigen, astronomen en klokkenmakers, en de totstandkoming ervan verloopt in verschillende fasen. Nadat het stadhuis in de 14e eeuw was gebouwd, werd het mechanische uurwerk vanaf 1410 uitgevoerd door de klokkenmaker Nicolaas van Kaaden (ca. 1350 - ca. 1480) volgens de plannen van de geleerde Jan Šindel (1375-1458). Šindel was hoogleraar wiskunde en astronomie aan de jonge Karelsuniversiteit vanaf 1409. De Karelsuniversiteit werd in 1348 gesticht door Karel IV; het is de oudste universiteit in het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie en een van de oudste universiteiten waar ook ter wereld. Praag was de keizerlijke hoofdstad sinds de kroning van de keizer, dus het is gemakkelijk te begrijpen waarom er een klok nodig was die alle kennis over de hemel en de wereld samenbracht. Want waar moet zo'n klok staan, als hij niet in het centrum van het rijk staat? Ook, of misschien omdat Karel IV al enkele jaren dood was en zijn zoon Wenceslas IV in 1400 uit zijn ambt was gestemd.
Evenals andere astrologische klokken in Stralsund, Bern, Münster en Esslingen, vertegenwoordigen dergelijke complexe meesterwerken niet alleen de kennis van hun tijd. Vaak te vinden in de context van gemeentehuizen en kerken, hebben ze een diepere betekenis als memento mori ("gedenk de dood"), de kennis van de vergankelijkheid van het leven. Hemel en aarde zijn verbonden door het begrip tijd. Het was toen niet anders dan nu, alleen de instrumenten en concepten zijn veranderd.
De wijzerplaat is omringd door traceerwerk en figuren uit het atelier van Peter Parler. In 1551 werden uitbreidingen aan de klok aangebracht (zonnewijzers, halve uren). Onder de astronomische wijzerplaat vervangt een kalenderblad van de Tsjechische schilder Josef Mánes uit de 19e eeuw een ouder kalenderblad. Ernaast staan houten allegorische figuren in paren: filosoof en engel, astronoom en kroniekschrijver.
De Twaalf Apostelen boven de astronomische wijzerplaat wekken bijzondere belangstelling bij bezoekers die op het hele uur aankomen, omdat de deuren opengaan en alle twaalf figuren worden onthuld. Ze dateren uit de 17e eeuw. Bovendien komen de automaatfiguren aan de zijkanten tot leven: IJdelheid en hebzucht, dood en lust. De haan op de top kraait, de dood draait zijn zandloper. Een fascinerend schouwspel over het verstrijken van de tijd.
